Sanad Ka Dib .... Wa sidee Xaalku ?

Sanadki hore aya waxan udabaal dagnay ka gudubka kumeel-gaarka iyo dhismaha dawlad cusub , waxana aad ukacsana dhaman shacuurta umada soomaaliyeed.

Sanad ka dib aya waxa la is weydiinayaa maxa noo hirgalay ? dawladeenii wa side xaalkeeda ?  ma la qeexi karna xaalada dawlada soomaliya anago u kuurgalayno wax qabadkeeda guud?

Ka dib doorashadi madaxweynaha aya waxa bilaabmay bog cusub oo siyaasdeed, waxa xilka qabtay madaxweyne an lagu baran dagaal iyo qabqablanimo , waxa uu la yimid xukuumad ay ka dhax muuqdan wajiyo cusub oo ah siyaasiyiin an lagu baran dagaaladi sokeeye , taaso noqotay horusocod wangasan.
balse waxa is-dhaafay waxi ay dadka ka filayeen dawlada iyo waxa ay la timid , dadweynaha aya rajadoodi eheed inay helaan nabad-galyo iyo hormar , in dib loo asaaso hay’adaha dawlada lana shaqa galiyo dhamaan hay’adaha dawliga ah , in ay dareeman neecawda dawladnimo sida kala danbeynta iyo dhawrida sharuucda iyo qawaaniinta , balse rajadas aya noqotay mid udhaw riyo marka loo barbar dhigo waxa ay la timid ama ay ku dhaqantay dawlada soomaaliya.

Dawlada aya ujeesatay xagaas iyo xiriirka caalmiga , waxay heshay so dhaweyn balaran xaga caalamka.
siyaasiyin qaarkood aya calama su’aal saara waxyabahas ay dawlada soomaaliya ku tilmaamto waxqabad iyo hormar , ayago ka duulaya in xiriirka caalamiga iyo soo celintiisa ay sheegayso dawlada soomaaliya uusan ehen mid aan lahayn miradhal, balse ay tahay af ka sheegid aan lahayn ficil , anago eegayna dhaliishaas aya waxa la is dhihi kara ila iyo hada lama arag wax ka duwan safarada ay tagayan madaxda dalka iyo wafuuda imanaysa mooye in aa la arag wax la is dhihi kara wa natiijo, sababto ah hadafka laga leeyahay xiriirka caalamiga ah waa wada shaqeenta iyo is caawinta. Wax ma sameeneso ereyo la is weedaarsaday.

Dhanka kale siyaasyinta taageera dawlada aya dhaha waa horudhac in hada la beegsado natiijooyin , waxaana loo bahanyahay dulqaad iyo in waqti la siiyo mira dhalka heshiisyadaas.

Amniga aya ah midka kaliya uu aadka utiigsanayo muwaadinka soomaaliyeed ee ku dhaqan mugdisho iyo nawaaxigeda , mawaadinka danyarta ah in ay dawladu samayso xiriiro caalami ah waxa uga muhiimsan in uu helo nabad uu ku shaqaysto ilmihiisa ku biisho, hadaba su’aashu waxa ay tahay wa side xaalka amniga ?

Sida muuqata amniga aya ah caqabada ugu adag ee hortaal dawlada lana rabo inay xal u hesho , anago og inu amnigu yahay furaha dhaman horumarka ganacsiga iyo kobcinta dhaqaalaha , o hadu amnigu khalkhal ku jiro, wax hormar ah oo la tiigsan karo ma jiro.

Waxaa la isku raacsanyahay in xaalada amni ee magaalada Muqdisho uu fara ka baxay bilihii ugu dambeeyey iyadoo xiligaan ayna jirin maalin ayna dilal qorshaysan iyo weeraro ka dhicin dagmooyinka gobolka Banaadir.
dawladu wa in ay dib u eegtaa siyaasaadkeeda ku waajahan amniga , keenta dariiq cusub oo ka duwan kan ay hada ku dhaqanto.

Dawlada soomaaliya waxa loo igmaday iney xal u hesho dhamaan mushkiladaha haysta bulshada soomaaliyeed sida in xal loo helo dagaalada sokeeye iyo kala qub-qubnaanta haysato umada soomaliyeed , xal ka gaarista amniga , soo celinta dhismaha hay’adaha dawlada , iyo ka shaqeenta baraaraha muwaadinka , intaas iyo in kabadan aya loo igmaday dawlada soomaaliya xalintooda , hadaba wa sidee xaalku ?

Waxan aad ugu xumahay iney dawlada mashaakil kuso biiriso mushkiladihi hore , oo ay beerto dhibaatooyin hor leh, sida iney isku dhacaan qabiilo walaala aha oo degaan isla dagan , iyo in dib ubilaabmaan is-riix riix qabyaalad ku dhisan , taasna waxa sababay siyaasad xumida ay ku waajahday dawlada maamul usameenta gobolada , anago haatan indhaha ku hayno mushkilada Jubbaland – Kismaayo , walina waxa muuqato ineysan dawladu ku taagnen dhabihi xalka loogu heli laha mushkiladas.

War-bixinti gudigi daba-galka ee QM (Monitoring group) ay so saareen aya dhabar jab weyn ku noqday muwadinka soomaloyeed ee rajada ka laha dawlada soomaaliya , waxana ka xumahay ineysan dawalda ila iyo hada aysan so bandhigin war-bixin udhiganta ti lagu tuhmay oo kale.
Musuqmaasuqa aya ahaa mid aad ufaafay xiliyadi dawladihi kumeel-gaarka , taaso naafeesay waxqabadki dawlada , iyo dhaqangalinti dawlad wanaaga , balse waxa muuqato in ay ku dhacday dawladan macsiyaadas oo kale oo ay cadeesatay musuqmaasuqa , musuqmaasuq iyo dawladnimo meel wada galaan madaxda sharafta lahoow.

Bal hala isku barbar dhigo maxa uhir-galay dawlada mudo sanad ah , maxaana ay ku fashilantay ?

Mudo sanad ah dawlada soomaaliya waxay ku abuuratay gacmaheeda mushkiladu fara badan , sida mushkilada puntland , mushkilada jubblanad , dagaalada beelaha udhaxeeye , maamul usameenta gobolada. in mudo sanad ah lagu beero mushkiladahaas waxa ay ka tarjumaysa siyaasada xumida iyo aragti gaabnida haysato siyaasada dawlada soomaliya.

Muwaadinka soomaaliyeed col lama aha dawladiisa , balse waxa uu ku haminaya nolol wacan in lo hirgaliyo , oo uu ku helo shaqo kuna biisho caruurtisa , in u helo sinaan iyo cadaalad u kaga tirsanaado bulshadiisa , kuna fasho beertiisa si nabad ah asoo ka baqaynin in laga boobo dhulkisa , suuqna u helo waxa uga so go’a beertiisa.

Wali waxa dalbaneyna dawlad wanaag iyo in wax laga badalo qaabka loo socdo, lana daayo gooni-ogoosadka talada dalka oo la xiran albaabaha , in nala dhagaysto waxna naloo qabto waa xaq dastuuri ah oo aan leenahay.