Omar Ali Basha

''Abaar waa marka la waayo daaqsinkii, roobabkuna ay guuraan dhulkuna uu qalal, xooluhuna bakhtiyaan'' Sidaasi waxaa abarta ku qeexay oday soomaaliyeed oo ku nool deeganada ay haleeshay abaarihii ugu dambeeyay. Xaga cilimiga dhaqaalaha dhibaatooyinka abaarahu waxey ka mid yihiin mushkiladaha ku haray dawladaha caalamka 3aad ee dibu-dhaca dhaqaale ku habsaday. Inta badan dawladahaasi awoodooda dhaqaalo aadka u liito waxey ku tiirsanyihiin waxsoosaarka beeraha iyo xoolaha, kuwaasoo inta badan ah kuwa ku xidhan cilmilada.  Culimada daraaseeya abaaraha iyo macluusha ayaa ku tilmaamaamaan abaaraha iyo macluusha kuwa ka dhasha guuldaro ku timaada sadex arimood oo kala ah: 1.Soosaarka raashin ku filan baahida jirta  2. Helitaanka raashin buuxiya baahida jirta  3. Guuldaro ka timaada xaga siyaasada dhaqaalaha  Hadaba aan mid walba si goonideed ah ulafa-gurno  1. Soo saarka Raashinka Iyo Qaab-dhismeedka Dhaqaalaha soomaaliya Dhaqaalaha...

Auguste Comte Cilimiga soosiyoolojiga waxuu ku dhashay cariga galbeedka waliba si gaar ah jermalka iyo faransiiska oo aha labada dal ee aadka ugu dadaalay soo shaac bixinta cilimigaan. Waxa ku muuqan kara in aanan soomaaliyeen ereyga Sociology (Soosiyooloji) sababtoo ah ereyada cilimiga ahi inta badani lama tarjumo oo waxa lagu dhaafa sida asalka u ah, sida physics (Fiisigis). Sida ay wada yaqaanan ardayda dhigata cilmigaan, in Auguste Comte (1798-1857) oo aha faylasuuf faransiis, waa ninki ugu horeeyay oo bixiyay magaca Sociology (Soosiyooloji). Cilimigaan ayaa ku hawlan fasirida dabeecada insaanka (Human Behavior), waxuuna adeegsanaya qaabka cilmi baarista, waxuuna ku dadalaa in la helo qaab-cilmi ah oo loo turxaan-bixiyo muuqaalada (Phenomenon) guud ee ka so dhax muuqda bulshada guud ahaan iyo gaar ahaan qofka caadiga ah.  Cilmiga soosiyoolojiga waxuu garab socday ilbaxnimadi yurub, gaar ahaan qarnigii 16 illa 19 oo ah 3da qarni uu cilmigaas inta badan loo taagay...

Isma doorin gaalkaan diriyo daarta kii galayee Dusha midabka soomaalibaad dugulka moodaayee”. - ISMA DORIN Abwaan Axmad I. Diiriye “Qaasim” 1964. Inta badan waxaa iskugu hambalyeyna maalinta 1da luuliyo oo aan qabsano munaasabado lagu xusayo maalintaas. waa arin quman in la xuso xornimadii ay soo hooyeen awooyaasheen, balse waxaa mudan in aan is weydiino maxa keenay in aan dhisan kari  weyno dawlad wanaagsan? tii aan dhisanayna burburiyay? Waa laba waydiimood oo is dulsaaran una baahan warcelino cilmiyeysan kana fog laab-lakac iyo calaacal. hadaba weedhahan soo socda waxaan ku lafa guri doona arimaha ay labadaas waydiimood gundhiga u yihiin. Soomaalidu waxey ku caan yihiin nidaamka ab-tirsiga ama beesha, kasoo ah dhaqan aad u adag, dhaqankaas ayaa sal iyo halbeeg u ah siyaasada iyo  qaybsiga hadtida iyo awooda. Aqooyahanka  cilmibaadha bulshadu “Sociology” waxey tilmaaman in bulsho walba kolka ay yagleelmayso nidaamkeeda awood qeebsi ka duusho dhaqankeeda ga...

  Waa Maxay Maan-Fur Enlightenment? Emanuel Kant (1724-1804) oo ahaa faylasuf Germany aha aya ka bixiyay jawaab waxu yiri “ Waa xaliga uu ka baxay insaanka maan-gaabnimada una guuray biseel iyo adeegisga maanka ” asagoo si wata hadalkiisa ayuu waxu ku macneeynaya “ maan-gaabnimada in aan la adeegsan maanka, loo taliyo maskaxdaada oo aad daba-gashid dadkale oo ku fakara” . Kant ayaa oo si faahfaahinaya maanfur ka ayaa yiri " waxaan boorineena adeegsiga maanka, baaqaasna waa mid ku socda dhamaan dadka, waliba wadaadada waxa ka codsaneena iney adeegsadan maankooda". Waxuu ku dhawaaqay Kant si qeylo-dhaan ah “ war dadow adeegsada caqligiina, yeesha geesinimo aad ku adeegsatiin caqligiina ” sida uu sheegayo Kant casrigaas waxa uu aha mid ku caan aha tix-galinta caqliga. Casriga loo yaqaano Maan-furka (Tanwiir-Enlightenment) waxa uu aha casri ku caan baxay naqdiga iyo imtixaanida sooyaalkii hore, iyo in dib loo yagleelo nidaam siyaasi ah oo ka fog diinta iyo taliska kanii...